Zapraszamy do zapoznania się z raportem z najnowszych badań nad stanem energetycznym domów jednorodzinnych w Polsce. Badania zostały przeprowadzone w kwietniu 2025 roku, na próbie 1000 domów jednorodzinnych za pomocą wywiadów telefonicznych oraz online.
To już piąte tego typu badania prowadzone przez Instytut Ekonomii Środowiska na przestrzeni ostatnich lat. Pierwsza edycja badań odbyła się w 2014 roku, a kolejne jego tury w 2017, 2020, 2023. Regularne powtarzanie badań pozwala na śledzenie trendów w transformacji energetycznej domów.
Główne wyniki
Struktura grzewcza
– 35% domów wciąż ogrzewanych jest za pomocą starych pieców i kotłów na węgiel i drewno, a więc źródeł, które albo już nie spełniają wymogów uchwał antysmogowych lub za 2-3 lata nie będą ich spełniać. Jest to ponad 2 miliony domów jednorodzinnych i jest to jedno z głównych wyzwań modernizacyjnych w tym sektorze budynków.
– W ciągu dekady odsetek domów ogrzewanych za pomocą kotłów/pieców na węgiel/drewno spadł z 69% do 45%. Zostały one wymienione na: kotły gazowe (wzrost z 14% do 31%), kotły pelletowe (wzrost z 3% do 8%), pompy ciepła (wzrost z 0,3% do 7%). Udział kotłów na drewno utrzymuje się na stałym poziomie 13-14% – starsze instalacje zastępowane są nowszymi.
Stan energetyczny i koszty ogrzewania
Znaczna część polskich domów jednorodzinnych znajduje się w złym stanie technicznym. 29% budynków nie posiada ocieplenia ścian zewnętrznych – ta wartość spadła jedynie nieznacznie na przestrzeni ostatnich lat (33% w 2020 roku). 26% budynków dotyczy problem zawilgocenia ścian, fundamentów lub pomieszczeń.
W przypadku 10% budynków mieszkańcy narzekają na brak komfortu cieplnego w okresie zimowym, a 27% budynków dotyczy problem niedogrzania. 26% mieszkańców budynków jednorodzinnych określa koszty ogrzewania jako bardzo poważne obciążenie budżetu, a dalsze 55% jako znaczące obciążenie. Zaledwie dla co piątego badanego koszty ogrzewania nie stanowią znaczącej pozycji w budżecie. Według deklaracji respondentów koszty ogrzewania budynku wzrosły średnio w ostatnim sezonie grzewczym w porównaniu do poprzedniego o 18%. Niemal 5 tys. zł – to średni koszt ogrzewania budynku jednorodzinnego w ostatnim okresie grzewczym.
Plany inwestycyjne
26% właścicieli budynków planuje wymianę aktualnego źródła ciepła lub zakup dodatkowego. Znacznie częściej deklaracje takie pojawiają się w grupie użytkowników przestarzałych źródeł na paliwa stałe – w grupie tej plany inwestycyjne posiada 44% właścicieli budynku. Te dane świadczą o znacznym wzroście w stosunku do ostatnich badań zrealizowanych w 2023 r.
Jeśli chodzi o preferowane źródło ciepła to mamy do czynienia z dużymi zmianami. Zainteresowanie pompami ciepła spadło z 32% w 2023 r. do 19% aktualnie. Spadek odnotowały również kotły gazowe (z 18% do 15). Wyraźnie na fali wznoszącej są natomiast źródła wykorzystujące biomasę – kotły na pelet (wzrost z 13% do 30%) oraz kotły na drewno (z 4% do 10%). Te preferencje stanowią wyzwanie w kontekście polityki ochrony powietrza.
Skuteczne ocieplenie budynku – to zdecydowany faworyt wśród inwestycji mających na celu obniżenie kosztów energii. 83% badanych uważa, że ocieplenie budynku to najbardziej opłacalna inwestycja w obecnych czasach. Niestety w sferze konkretnych planów wygląda to już znacznie ogrzej – tylko 40% właścicieli domów nieocieplonych planuje inwestycję w ocieplenie. To aż o 20 punktów procentowych mniej niż w 2023 oraz 2020 roku.
12% właścicieli budynków planuje instalację paneli PV. To znacznie mniej niż w 2023 r – 17%. Spadek zainteresowania może wynikać z mniej korzystnych zasad rozliczania dla prosumentów.
Przekonanie o atrakcyjności programu “Czyste Powietrze” spadło z 53% do 45% przez ostatnie dwa lata. Co gorsza, jedynie 21% właścicieli domów ogrzewanych źródłami do wymiany chce skorzystać z dotacji w programie “Czyste Powietrze” (w 2023 było to 32%). Zaledwie 23% właścicieli domów nieocieplonych chce skorzystać z tego programu (w 2023 było to 36%). Świadczy to o znacznym spadku zainteresowania programem i jego gorszym wizerunku.
Rekomendacje
Przyspieszenie procesu wymiany kotłów na paliwa stałe poniżej 5 klasy
Wciąż 35% (czyli około 2,3 miliona) domów jednorodzinnych ogrzewanych jest za pomocą kotłów na węgiel i drewno poniżej 5 klasy. Choć odsetek ten maleje systematycznie, to wciąż stanowi on bardzo duży zasób urządzeń grzewczych do wymiany, a w większości województw kotły te staną się nielegalne (na mocy uchwał antysmogowych) w nadchodzących 2-3 latach. Aby przyspieszyć proces wymiany należy: (1) usprawnić program Czyste Powietrze, oferujący dotacje do wymiany kotłów niespełniających wymogów uchwał antysmogowych (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Ministerstwo Klimatu i Środowiska), (2) wzmocnić procedury kontrolne uchwał antysmogowych (Ministerstwo Klimatu i Środowiska, gminy), (3) prowadzić szeroko zakrojone akcje informacyjne na temat konieczności wymiany tych źródeł (Ministerstwo Klimatu i Środowiska, urzędy marszałkowskie, gminy).
Zapewnienie kontroli emisyjności urządzeń na paliwa stałe i jakości paliw stałych
Rośnie popularność źródeł na biomasę. Wśród osób ogrzewających domy za pomocą kotłów na paliwa stałe niespełniających wymogów uchwał antysmogowych, aż 56% chce zainwestować w kocioł na pellet lub drewno kawałkowe, a jedynie 12% w pompę ciepła. Aby zapobiec negatywnemu wpływowi spalania biomasy na jakość powietrza należy zadbać o odpowiednią jakość dostępnych na polskim rynku źródeł grzewczych. Inspekcja Handlowa powinna prowadzić szerokie i regularne kontrole sprawdzające czy kotły oraz ogrzewacze pomieszczeń na paliwa stałe spełniają w rzeczywistości deklarowane wymogi emisyjne. Podobna potrzeba zachodzi w obszarze jakości paliw stałych. O ile kontrole jakości węgla prowadzone są od roku 2018, to należy uzupełnić przepisy umożliwiające kontrolę jakości pelletu i innych paliw biomasowych oraz zapewnić Inspekcji Handlowej odpowiedni budżet na te działania (Ministerstwo Klimatu i Środowiska). Należy również zapewnić, że biomasa pozyskiwana do ogrzewania domów jest biomasą zrównoważoną – z pozostałości gospodarki leśnej. W przeciwnym razie zachodzi ryzyko wycinki drzew w celu pozyskania biomasy, co będzie sprzeczne z polityką klimatyczną. Niezbędne jest również zainicjowanie szeroko zakrojonej akcji informacyjnej wśród użytkowników źródeł biomasowych dotyczącej wagi jakości stosowanego paliwa w kontekście zachowywania sprawności technicznej użytkowanych urządzeń grzewczych oraz wpływu spalania paliwa niespełniającego norm na jakość powietrza, a w konsekwencji na zdrowie mieszkańców budynku i jego okolic.
Kampania na rzecz źródeł bezemisyjnych
Popularność pomp ciepła uległa znacznemu zmniejszeniu – jedynie 19% osób planujących wymianę źródła ciepła myśli o instalacji pompy ciepła. W 2023 roku było to 31%. Z drugiej strony obecni użytkownicy pomp ciepła stanowią grupę najbardziej zadowoloną ze swojego sposobu ogrzewania wśród wszystkich użytkowników pomp ciepła – 85% osób posiadających pompę ciepła uważa, że dokonali dobrego wyboru źródła grzewczego. Biorąc pod uwagę, że to właśnie pompy ciepła wskazywane są w wielu dokumentach strategicznych jako preferowane źródło ciepła, należy zadbać o odpowiednią kampanię promującą te źródła i odpowiadającą na obawy potencjalnych użytkowników, wskazując na pozytywne doświadczenia właścicieli domów ogrzewanych w ten sposób (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, stowarzyszenia zrzeszające producentów pomp ciepła)
Kampania wskazująca zalety termomodernizacji
Ogromny spadek deklaracji w zakresie planów termomodernizacji domów, które nie posiadają ocieplenia jest wiadomością złą z perspektywy zarówno potrzeby poprawy jakości powietrza i ochrony klimatu, jak i bezpieczeństwa energetycznego kraju, czy ograniczania zjawiska ubóstwa energetycznego. Odsetek właścicieli domów nieocieplonych, którzy planują termomodernizację spadł z 59% w 2023 roku do 40%. Dalsze badanie nad przyczynami tego spadku jest niezbędne. Niezależnie od tego, już teraz Ministerstwo Klimatu i Środowiska powinno zaprojektować i zainicjować regularną, szeroką kampanię wyjaśniającą zalety ocieplenia domu (mniejsze rachunki za ogrzewanie, wyższy komfort mieszkania, lepsze zdrowie mieszkańców, czyste powietrze, ochrona klimatu, itp.). Fakt, że 88% respondentów ocenia, że inwestycja w termomodernizację jest działaniem pożądanym w obecnej sytuacji, a mimo to nie planuje takowej, pozwala myśleć, że dobra kampania mogłaby zachęcić znaczącą ilość osób do docieplenia swoich domów.
Uproszczenie programu „Czyste Powietrze” i naprawa jego wizerunku
Tegoroczne badania pokazują dwa negatywne trendy w zakresie programu „Czyste Powietrze”. Po pierwsze spadł odsetek oceniających program pozytywnie – z 53% w 2023 do 45% w 2025 roku. Po drugie znacząco (niemal o 1/3) spadł odsetek osób planujących skorzystanie z programu – z 30% w 2023 do 21% do 2025. Z pewnością czasowe wstrzymanie programu w listopadzie 2024 roku oraz swoista negatywna kampania, skupiająca się na jego problemach, prowadzona w związku z zamknięciem programu nie przyczyniła się do wzrostu zaufania potencjalnych beneficjentów do programu. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska powinien jak najszybciej przeprowadzić szeroką kampanię odbudowującą zaufanie od programu. Widać także potrzebę kampanii na temat poziomów wsparcia oferowanych w ramach programu – ponad połowa respondentów ocenia dotacje jako zbyt niskie podczas gdy w rzeczywistości ich poziom jest wysoki. Należy również zaadresować problemy zgłaszane przez respondentów: skomplikowane procedury i zasady, czy zbyt długi okres oczekiwania na decyzję i rozliczenie.
